"Samarali davlat xaridlari deyarli barcha barqaror rivojlanish faoliyatining asosidir. Har bir global maqsad, har bir vazifa, har bir jarayonning asosidir. Mahsulot va xizmatlarning samarali va barqaror xaridlarisiz dunyoning muammolarini hal qilib boʻlmaydi", - deydi UNOPS Xaridlar guruhi direktori Ann-Kler Xovard xonim. UNOPS barqaror rivojlanish uchun ilg‘or tajribalarni qo‘llagan holda xaridlar bo‘yicha global yetakchi hisoblanadi. UNOPS O'zbekistonda barqaror xaridlar amaliyoti orqali sog'liqni saqlash xizmatlari sifatini oshirishga qaratilgan turli loyihalarni* amalga oshirib kelmoqda.  Xaridlar atrof-muhitni muhofaza qilish, ijtimoiy taraqqiyot va iqtisodiy rivojlanishni hisobga oladigan talablar, shartlar va mezonlarni o'z ichiga olgan bo'lsa, u barqaror xarid hisoblanadi. UNOPS ekspertlari barqaror materiallar, ijtimoiy farovonlik, salomatlik va xavfsizlik, energiya samaradorligi, mahalliy bandlik imkoniyatlarini rag‘batlantirish, ayollar tomonidan tashkil etilgan biznes va mehnat huquqlariga e’tibor qaratgan holda O‘zbekistondagi loyihalarda bunday amaliyotni joriy etishni maqsad qilgan. Mutaxassislar ilg'or tasvirlash tizimlari va sog'liqni saqlashni boshqarishning aqlli tizimlari kabi yangi texnologiyalarning maqsadga muvofiqligi va ta'sirini baholab, sog'liqni saqlash tashkilotlariga o'zgarishlar bo'yicha yo'l ko'rsatib kelmoqda. Binobarin, sog‘liqni saqlash sohasida innovatsiya va taraqqiyot rag‘batlantirilmoqda, mehnat sharoitlari optimallashtirilib, tibbiyot xodimlarining umumiy mehnatdan qoniqish darajasi oshmoqda. O'z navbatida, barqaror va samarali tibbiy asbob-uskunalar mavjudligini ta'minlash orqali bemorlar tashhis, davolash va umumiy tibbiy xizmat sifatini yaxshilashdan manfaatdorlardir. Barqaror uskunalar bemorning tuzalish natijalarini yaxshilaydi, asoratlar xavfini kamaytiradi, tibbiyot xodimlariga ishonchni oshiradi va bemorning qoniqish darajasi ortadi. UNOPS rivojlanayotgan mamlakatlarda bozor salohiyatini oshirishga, ayollarga tegishli biznes, mikro-, kichik- va o'rta-hajmdagi korxonalarni barqaror rivojlanishga ko'maklashish vositasi sifatida rag'batlantirishga intiladi. Mahalliy ta'minot bazasini yaratish nafaqat UNOPS faoliyat yuritayotgan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo'shadi, balki transport bilan bog'liq chiqindilarni minimallashtirish orqali barqarorlik tashabbuslariga ham hissa qo'shadi. UNOPS barqarorlik va samaradorlik yonma-yon turadigan yashil kelajakka yo'l ochib, atrof-muhitni muhofaza qilishga sodiq qoladi. O'zbekistondagi loyihalar uchun UNOPS operatsion xarajatlarni kamaytiradigan va atrof-muhitga ta'sirni minimallashtiruvchi energiya tejovchi tizimlarni o'z ichiga olgan uskunalarni xarid qilishga ustuvor ahamiyat berish orqali sog'liqni saqlash muassasalarining texnik xizmat ko'rsatish xarajatlarini kamaytiradi va resurslarni yanada samarali taqsimlaydi.  Shaffoflik va halollik UNOPSning barqaror xarid amaliyotining asosidir. Ochiq va aniq qoidalarni o'rnatish orqali UNOPS xaridlar jarayonida adolatni ta'minlaydi, bu etkazib beruvchilar o'rtasida sog'lom raqobatni rag'batlantiradi, mahalliy va xalqaro bozordan sifatli va raqobatbardosh fikr-mulohazalarni olish imkonini beradi. UNOPS uchun genderga mos xaridlar, ish haqi tafovutlarini samarali bartaraf etish, ayollar uchun bandlik imkoniyatlarini yaratish va mehnat dunyosida gender nomutanosibligini yumshatish orqali ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga erishishning muhim vositasi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu yondashuvni amalga oshirish uchun UNOPS uchta asosiy tamoyilga tayanadi: Xarid qilish jarayonlariga gender nuqtai nazarini kiritish. Ayollarni kamsitmaydigan inklyuziv xarid jarayonini ta'minlash. Gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirishga ijobiy hissa qo'shadigan tovarlar, xizmatlar va ishlarni xarid qilish. Bundan tashqari, UNOPS inklyuzivlik masalalarida faol ishtirok etadi. Bunga hammaning, shu jumladan nogironlarning ishtirokini ta'minlash uchun qulay tovarlar va xizmatlarni sotib olish, xaridlar jarayonining o'zi ham ochiq bo'lishi va xaridlar faoliyatida inklyuziv va adolatli ishtirok etishni rag'batlantirish uchun nogironlarni qamrab oluvchi yetkazib beruvchilar bilan ishlash kiradi. UNOPS xaridlar guruhi direktorining yaqinda tashrifi UNOPS xaridlar guruhi direktori Ann-Kler Xovard xonimning O‘zbekistonga yaqinda buyurgan tashrifi (2024-yil 12-16-yanvar kunlari) tashkilotning mamlakatda BRMga erishishni tezlashtirishga sodiqligini yana bir bor tasdiqladi. Tashrif davomida UNOPSning asosiy manfaatdor tomonlari va hamkorlari UNOPS xaridlari bo‘yicha ekspertiza O‘zbekistonda barqaror rivojlanish maqsadlari va milliy ustuvorliklariga erishishga qanday hissa qo‘shishi mumkinligi haqidagi muhokamalarda ishtirok etdi.  UNOPS sog'liqni saqlash sohasidagi islohotlarni amalga oshirishni faol qo'llab-quvvatlab, O'zbekiston hukumatining ishonchli, uzoq muddatli hamkori sifatida o'zini ko'rsata oldi. Ijobiy o'zgarishlar va taraqqiyot haqidagi umumiy tasavvurga ega bo'lgan UNOPSning global texnik tajribasi va mahalliy mavjudligi UNOPSni yuzaga keladigan ehtiyojlarni samarali qondirish va jamoalarga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan natijalarni taqdim eta oladigan ishonchli rivojlanish hamkori sifatida namoyon etadi. Barqaror xarid amaliyotiga e'tibor qaratgan holda, UNOPS odamlarga yaxshiroq xizmat ko'rsatish, umumiy maqsadlarimizga erishish, atrof-muhitni muhofaza qilish, ishonchni mustahkamlash, tenglikka erishish, inson huquqlarini ta'minlash va iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishga intiladi. Ushbu tamoyillar tashkilotning UNOPS faoliyat yuritayotgan har bir mamlakatda barqaror rivojlanishga ko'maklashish va BRMga erishishni tezlashtirish bo'yicha umumiy vazifaga mos keladi.  ___ *COVID-19 favqulodda vaziyatlarda harakat qilish loyihasi doirasida UNOPS Oʻzbekiston hukumatini mamlakatning COVID-19 pandemiyasi va kelajakda yuzaga kelishi mumkin boʻlgan epidemiyalarga chidamliligini kuchaytirishda qoʻllab-quvvatlamoqda. Bunga erishish yo'lida UNOPS milliy laboratoriya tizimini jihozlash va yangilash, AKTga asoslangan milliy kuzatuv va monitoring tizimini yaratish, COVID-19 va boshqa epidemiologik holatlarni davolash imkoniyatlarini kengaytirish uchun OTB va OIIB tomonidan 160.7 million dollarlik kreditdan foydalanmoqda. Islom taraqqiyot bankining (ITB) 64,8 million AQSh dollari miqdoridagi krediti hisobidan moliyalashtiriladigan “O‘zbekiston Respublikasi onkologiya muassasalarini modernizatsiya qilish” loyihasining II bosqichi O‘zbekiston sog‘liqni saqlash tizimining saratonni samarali va o'z vaqtida oldini olish va davolashga tayyorgarligini oshirishga qaratilgan. Ushbu loyiha doirasida UNOPS bir qator tibbiy, laboratoriya, radiologik va AKT uskunalarini xarid qilish va yetkazib berish uchun mas'ul.

Bizning murakkab dunyomizda umid chirog'i bo'lgan Barqaror Taraqqiyot Maqsadlari (BRM) 2015 yilda BMTga a'zo davlatlar tomonidan qabul qilingan bo'lib 17 ta ulkan maqsadni o'z ichiga oladi. Ular qashshoqlikka barham berish va tengsizlikni kamaytirishdan tortib ekologik barqarorlikni ta’minlashgacha bo‘lgan keng ko‘lamli maqsadlarni qamrab, birgalikda adolatli, farovonroq va barqaror kelajak haqidagi tasavvurni shakllantiradi. Ushbu maqsadlarning ahamiyatini anglagan O‘zbekiston Kun tartibi-2030ga ko‘p tomonlama sheriklikka asoslangan inklyuziv yondashuv orqali erishish tarafdori ekanini yana bir bor tasdiqladi. Barqaror rivojlanish yo'lidagi ushbu maqsadlarni aniq natijalarga aylantirish uchun UNOPS O'zbekiston hukumati va BMTning boshqa agentliklari bilan yaqindan hamkorlik qilish orqali muhim rol o'ynaydi. UNOPS tomonidan O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan loyihalarning ahamiyati mamlakat oldida turgan sog‘liqni saqlash muammolari, xususan, yaqinda COVID-19 pandemiyasi tufayli kuchaygan yuqumli kasalliklarning surunkali davom etishi, shuningdek, saraton kasalliklari sonining ko‘payishi, tibbiy yordam ko'rsatishga dinamik yondashuvni talab etadi. Xususan, O‘zbekistonda sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish bo‘yicha UNOPS faoliyati birinchi navbatda BRM 3: “Salomatlik va farovonlik”ga erishishga qaratilgan. Zamonaviy tibbiy asbob-uskunalar sotib olish va sog'liqni saqlash muassasalari infratuzilmasini yaxshilash orqali UNOPS sifatli tibbiy xizmatlardan kengroq foydalanishni ta'minlashga intiladi. Biroq, BRMlar o'zaro bog'liq va yaxlitligini hisobga olsak, bitta maqsad sari olg'a siljish ko'pincha boshqalariga erishishga ham ta'sir qiladi. Mamlakatning tibbiyot muassasalari va sog‘liqni saqlash infratuzilmasini kengaytirish orqali loyiha BRM 9ga (Sanoat, innovatsiyalar va infratuzilma) erishishga hissa qo‘shadi. UNOPS barqarorlik va barqarorlik tamoyillarini infratuzilmani rivojlantirishga ko'maklashish va integratsiyalash majburiyatini oladi. Yashil, barqaror va chidamli infratuzilmaga e'tibor qaratgan holda, UNOPS loyihalar atrof-muhitga va ular manfaat ko'rishi kerak bo'lgan jamoalarga doimiy ijobiy ta'sir ko'rsatishini ta'minlaydi. Bundan tashqari, loyihalarni baholashda UNOPSning atrof-muhitni muhofaza qilish majburiyatlarini aks ettiruvchi ekologik jihatlar ham hisobga olinadi. Suvni tejashni rag'batlantirish, yashil laboratoriya uskunalarini tanlash va yashil laboratoriya loyihasini rag'batlantirish kabi ekologik toza chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali UNOPS nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilishga sodiqligini namoyish etadi, balki barqarorlik va samaradorlik yonma-yon bo'ladigan yashil kelajakka yo'l ochadi. Inklyuzivlik BRMning asosiy tamoyillaridan biridir va UNOPS loyihalardan aholining barcha qatlamlariga foyda keltirishini ta'minlashga intiladi. Sog'liqni saqlash loyihalari nuqtai nazaridan, bu jinsi, kelib chiqishi yoki joylashgan joyidan qat'i nazar, ishchilar va aholi uchun inklyuzivlik va sifatli tibbiy xizmatlardan teng foydalanish majburiyati demakdir. Tibbiyot xodimlarining xavfsizligi va farovonligini ta'minlash loyihaning majburiyatlari va ta'sirining yana bir jihati bo'lib, UNOPS loyihani amalga oshirish jarayonida bunga e'tiborni qaratadi. Muntazam ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tish, shaxsiy himoya vositalari bilan ta’minlash, jinslar bo‘yicha ajratilgan muassasalar va xodimlar malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlari tibbiyot xodimlarining farovonligiga xizmat qiladi va barcha xodimlar uchun ijobiy muhit yaratadi. UNOPS, shuningdek, mahalliy salohiyat va malaka oshirishni kuchaytirishga katta e'tibor beradi. Bu majburiyat, ayniqsa, sog'liqni saqlash infratuzilmasini rivojlantirish bilan bog'liq loyihalarda muhim ahamiyatga ega bo'lib, u erda mahalliy tibbiyot xodimlari UNOPS tomonidan taqdim etiladigan o'qitish va salohiyatni oshirish dasturlaridan foydalanadi. O'z hamkorlari nomidan loyihalarni amalga oshirishda UNOPS o'z faoliyatida hisobdorlik va shaffoflikka intiladi. Ushbu majburiyat loyiha resurslaridan samarali foydalanishni ta'minlaydi va loyiha natijalar bo'yicha manfaatdor tomonlarga hisob beriladi. Bu loyihalarning samaradorligiga ishonch va dadillikni mustahkamlashga yordam beradi. Hamkorlik UNOPSning asosiy qadriyatlaridan biridir. Hukumatlar, xalqaro tashkilotlar va mahalliy manfaatdor tomonlar bilan yaqindan hamkorlik qilishdan tashqari, qo'yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan loyihalarni amalga oshirishda UNOPS sinergiyani kuchaytirgan holda xalqaro tajribasidan foydalanadi. Loyiha umumiy maqsadlar sari birgalikda harakat qilish orqali O‘zbekiston uchun sog‘lom va barqaror kelajakni yaratishga yanada yaxlit va samarali yondashuvni ta’minlaydi. BRMlar birlashgan sa'y-harakatlarni talab qiladigan global majburiyatdir. UNOPS uchun ular yo'l-yo'riq, umumiy maqsad va umumiy mas'uliyat bo'lib xizmat qiladi. O‘zbekistonda va butun dunyoda amalga oshirayotgan loyihalari orqali UNOPS o‘z tajribasi va resurslarini BRMga muvofiqlashtiradi va ularga erishishga faol hissasini qo‘shadi. 2030-yilga, ya'ni BRMlariga erishilishiga atigi yetti yil qolgan bir vaqtda, Barqaror rivojlanish maqsadlari ruhini chinakam o‘zida mujassam etgan dunyoni yaratish uchun yuqorida keltirilgan asoslarga tayanib, qat’iy harakat qilish hammamizning umumiy burchimizdir.

Joriy yilda UNOPS O‘zbekistonda turli tashabbus va loyihalar orqali atrof-muhitni asrashga bel bog'laganini namoyish etib, ushbu muhim kunni nishonlashda faol ishtirok etmoqda.  UNOPS O’zbekistondagi milliy laboratoriya tizimini modernizatsiya qilish orqali mamlakatning COVID-19 pandemiyasi va boshqa epidemiyalarga chidamliligini oshirish loyihasi doirasida baholash missiyasini boshlagan. Tashkilot ushbu dastur davomida nafaqat kerakli ma'lumotlarni to‘plashni, balki bu imkoniyatdan atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog‘liq harakatlarini namoyish etish uchun ham foydalanishni maqsad qilgan. Ushbu maqola UNOPS tomonidan O'zbekistonda amalga oshirilgan tashabbuslarni yoritib, ularning "yashil" kelajakni yaratishga tayyorligini namoyish etadi.  Yashil kelajak yaratish yo'lida ekologik laboratoriya loyihasi Loyihalarning kontseptsiya bosqichidayoq UNOPS kelajakdagi rivojlanish uchun asos yaratadigan ekologik laboratoriya loyihasini tuzishga katta ahamiyat beradi. Ekologik tozalik bilan bog’liq tushunchalarni qabul qilish orqali UNOPS laboratoriya inshootlarida uglerod miqdorini kamaytiradi. Masalan, quyosh panellari kabi qayta tiklanadigan energiya manbalari energiya sarfini va chiqindilarni kamayishiga olib keladi; kam energiyali yoritish va energiya tejaydigan laboratoriya uskunalari ish samaradorligiga salbiy ta'sir ko'rsatmay, barqaror yondashuvga yordam beradi.  Bundan tashqari, UNOPS tabiiy shamollatish tizimlarini targ'ib qilib, yuqori energiya iste'mol qiladigan konditsionerga bo'lgan ehtiyojni minimallashtirib, toza ichki havo sifatini ta'minlaydi. "Aqlli bino avtomatlashtiruvi" tizimlari laboratoriyalarning funksionalligiga putur yetkazmasdan, xonada qancha odam borligiga qarab harorat, yorug'lik va ventilyatsiyani tartibga soladi va energiya sarfini optimallashtirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.  Ushbu yondashuv nafaqat atrof-muhitga ta'sirni kamaytiradi, balki boshqalarni ham shunga o'xshash choralarni ko'rishga ilhomlantiradi va laboratoriya xodimlari uchun yanada barqaror va samarali muhitni ta'minlaydi. Bundan tashqari, global suv tanqisligi inqirozini chuqur anglagan holda, UNOPS suvni tejash bo'yicha yechimlarni, jumladan, past oqimli kranlarni, “kulrang suv tizimlari” (oqova suvlarni qayta yo'naltirish)ni va suvdan foydalanishni kamaytirish uchun yomg'ir suvini yig'ishni faol ravishda qo'llab-quvvatlaydi. Atrof-muhitni hisobga oluvchi xaridlar Loyihalardagi xarid jarayoni, UNOPSning tabiatga zarar yetkazmaslik tamoyillariga to'liq amal qiladi. UNOPS laboratoriyalar uchun tibbiy asbob-uskunalarni tanlashda atrof-muhit omillarini albatta hisobga oladi. Bunda uskunaning energiya samaradorligini baholash, ishlatiladigan materiallar va ularni utilizatsiya qilish usullari kabi me'yorlar ko'rib chiqiladi. UNOPS shuningdek, barqaror va ekologik toza mahsulotlarni yetkazib beruvchilarga ustuvor ahamiyat beradi.  Bundan tashqari, o’z faoliyatida uzoq muddatli barqarorlik va samaradorlikni ta'minlash uchun UNOPS tranzaksiya faoliyatidan tashqari keng qamrovli xarid jarayonini ham tavsiya qiladi. Loyihalarning barqarorligini oshirish, moliyaviy resurslarni optimallashtirish va mahalliy imkoniyatlarni yaxshilashga qaratilgan xizmatlarni joriy etgan holda, UNOPS atrof-muhit va jamiyatga ijobiy ta'sirni maksimal darajada oshirishga intiladi. Ushbu xizmatlar barqaror rivojlanishga yaxlit yondashuvni qo'llab-quvvatlovchi, sotib olingan texnologiyani kiritish, o'rnatish, ishga tushirish, seminarlar olib borish va qabul qilish protokollarini o'z ichiga oladi. UNOPS, shuningdek, sotib olish jarayonida ekologik toza mahsulotlardan foydalanishni targ'ib qiladi. Masalan, tabiatga zarar yetkazmaydigan mahsulot tanlash, qayta ishlangan materiallardan ishlab chiqarilgan yoki bir necha bor foydalaniladigan mahsulotlar ekologik laboratoriya loyihalariga ijobiy hissa qo'shadi. Shu sababli, UNOPS yetkazib beruvchilarni o'z mahsulotlarining ekologik atributlari, masalan, ekologik manbalari uchun sertifikatlari yoki eko-yorliqlari haqida ma'lumot berishni talab qiladi. Xavfsizlik va ekologiklikni teng tutish: Bir martalik laboratoriya jihozlari  Atrof-muhitni asrashga sodiqligini yana bir bor ta'kidlab, UNOPS ko'p marta ishlatiladigan laboratoriya jihozlaridan bir martalik foydalanishga o'tishni tavsiya qiladi.   Bu o'zgarish bir qarashda ekologik bo'lib ko'rinmasligi mumkin. Boshqa tomondan esa qayta foydalaniladigan laboratoriya jihozlarini takror ishga tushirish, xodimlar salomatligini ko’zda tutib rejalashtirish, ongli ravishda bajarish va jiddiy xavflarni nazorat qilish kabilarni talab etadi. Bu dastlabki tozalash, zararsizlantirish, chayish, dezinfektsiyalash va sterilizatsiyadan iborat bir qator bosqichlarni o'z ichiga oladi, va afsuski, ko'p miqdordagi suv va kimyoviy moddalarni sarflab atrof-muhitga zarar yetkazadi.   Bundan tashqari, bu xodimlar salomatligini xavf ostiga qo'yadi. Bir martalik jihozlariga o'tib, laboratoriyalar kimyoviy moddalar va suv sarfini sezilarli darajada kamaytirish orqali atrof-muhitga ta'sirini minimallashtirishi va xodimlar salomatligini himoya qilishi mumkin.   Shu sababli UNOPS ifloslanish xavfi va atrof-muhitni muhofaza qilish o'rtasidagi muvozanatni hisobga olgan holda texnik-iqtisodiy asoslash paytida ongli qarorlar qabul qilish muhimligini ta'kidlaydi.  Suvdan samarali foydalanishni targ'ib qilish, ekologik laboratoriya jihozlarini tanlash, "yashil" xaridlarni birinchi o'ringa qo'yish va ekologik laboratoriya loyihasini qabul qilish kabi ekologik toza chora-tadbirlarni oldinga surgan holda, UNOPS nafaqat atrof-muhitni muhofaza qilishga sodiqligini namoyish etadi, balki yashil kelajakka yo'l ochadi chunki barqarorlik va samaradorlik yonma-yon yuradi. Shunday qilib, Butunjahon atrof-muhitni muhofaza qilish kunini nishonlayotgan UNOPS O'zbekistondagi tashabbuslari orqali atrof-muhitni muhofaza qilishga kirishganini yana bir bor tasdiqlaydi.
     

Elina Oʻzbekistondagi mashhur telekoʻrsatuvdagi ishtirokidan soʻng hayoti qanday oʻzgarganligi haqidagi savolga“Oʻzimdan koʻra koʻproq atrofimdagi odamlarning ijobiy tomonga oʻzgarganligini his qilyapman” deb javob beradi. “Siz dunyoda oʻzingiz koʻrishni xohlagan oʻzgarishga aylanishingiz kerak”, degan edi Mahatma Gandi. Oʻzgarishlaresa Elina oʻzining OIV maqomini telekoʻrsatuv uchun kasting paytida oshkor qilgani kabi dadil qarorlar orqali paydoboʻladi. “Loyiha bir necha oy davom etgani va men har kuni dorilarni qabul qilishim kerak boʻlganligi sababli, men kastingnioʻzidayoq oʻz maqomimni oshkor qildim. Men rostini aytishga qaror qildim va buning uchun butun jasoratimni toʻpladim. Meni qabul qilishmaydi deb o‘ylagan edim, lekin kastingdan o‘tdim”, deb tushuntiradi u. Elina O‘zbekistondagi Toshkent davlat agrar universitetining qishloq xo‘jaligi iqtisodiyoti fakulteti 2-kurs talabasi. U mehribonlik uyida ulgʻayib, bolaligidayoq oʻzining maqomini bilar edi. U 2006-yilda antiretrovirus (ARV) terapiyasini boshlagan hamda OIV maqomi sababli ota-onasi tomonidan tashlab ketilgan birinchi bola edi. OIV bilan yashovchi odamlarga nisbatan boʻlgan tamgʻa tufayli uning bolaligi oson kechmadi. “Dunyo boʻylab, shuningdek, Oʻzbekistonda OIV bilan yashayotgan bolalar oʻz oilalaridan ajralish va muqobil parvarish muassasaga joylashtirilish xavfi yuqoriroq boʻlishi mumkin. Ular jamiyatda hukm surayotgan stigma va diskriminatsiya tufayli ota-onalari tomonidan tashlab ketilish xavfi ostida, shuning uchun ba’zi oilalar ularni OIV maqomi sababligina mehribonlik uylari kabi muassasalarga joylashtirishadi. Internatlarda yashash bolalar farovonligi, ularning salomatligi, rivojlanishi va keyinchalik jamiyatga reintegratsiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi”, — deydi Antonia Ludeke, UNICEFning bolalarni himoya qilish bo‘yicha bo‘limi rahbari. Telekoʻrsatuv davomida Elina ota-onasiz va OIV bilan yashash hayot tajribasi bilan boʻlishdi. “Koʻrsatuvning birinchi soni televizorda namoyish etilganda, odamlar meni qanday qabul qilishlari, nima deyishlari va qanday munosabatda boʻlishlari haqida oʻylay boshladim”, deb eslaydi u, “Loyiha davomida biz bilan psixologlar ishlashdi, bu menga bosimni osonroq yengishimga yordam berdi”. Ko‘rsatuv tugaganidan so‘ng Elinaning shaxsiy Instagram akkaunti sezilarli darajada o‘sdi va u OIV bilan yashayotgan odamlardan uning qo‘llab-quvvatlashi va jasorati uchun minnatdorchilik xabarlarini ola boshladi. “Menga bildirilgan ishonch uchun minnatdorman... Telekoʻrsatuvni qoʻshni davlatlarda ham tomosha qilishadi, shuning uchun Qozogʻiston va Qirgʻizistondagi OIV bilan yashovchi odamlar ham menga yozib turishadi”, - deydi Elina. Elinaning hayotida OIV bilan yashaydigan bolalar va oilalar uchun kunduzgi parvarish koʻrsatish markazi muhim rol oʻynadi. Markaz uning bolaligi va oʻsmirligida tayanch va yoʻlboshchi maskan boʻlib keldi. OIV bilan yashaydigan bolalar va oilalar uchun birinchi kunduzgi markaz 2008-yilda Toshkentda ochilgan: markaz O‘zbekistonning yana 8 ta viloyatida faoliyat olib boradi. Shundan buyon 6000 dan ortiq OIV-musbat bolalar avval bolalik, keyin esa o‘smirlik davrida markaz tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Koʻp hollarda OIV bilan yashovchi bolalar va oʻsmirlar oʻz oilasi tomonidan qoʻllab-quvvatlanmaydi. “Men OIV bilan yashovchi bir nechta oʻsmirlar va ularning onalari bilan muloqot qilganman hamda stigma va diskriminatsiya haqida koʻp hikoyalarni eshitganman. Koʻpincha, bolaning OIV maqomini faqat bola va ona biladi. Masalan, bir oilaning bobo va buvisi bolaning OIV maqomidan xabar topgandan so’ng bola va uning ota-onasi bilan bir uyda yashashni istashmagan. Bir qator boshqa hollarda, bolalar OIV-maqomi oʻqituvchilar va boshqa bolalarga ma’lum boʻlganidan keyin maktablarda oʻzlarini boshqalardan ajralib qolgandek his qilishadi. Koʻp hollarda stigmatizatsiya va diskriminatsiya OIV va OITS haqidagi bilimlarning yetishmasligi bilan chambarchas bogʻliq”, - dedi UNICEFning bolalarni himoya qilish bo‘yicha bo‘limi rahbari Antonia Ludeke. Nafaqat professional maslahatlar, balki chet tillarni oʻrganish hamda qoʻl mehnatiga oid turli mahorat darslarini tashkil etishda zaruriyat aniqlanganda Toshkent shahar kunduzgi bolalar markazida qoʻllab-quvvatlash guruhi ochildi. Ushbu tadbirlarning maqsadi yoshlarga kundalik hayotda foydali boʻlishi mumkin boʻlgan koʻnikmalarni berish, masalan, qoʻl mehnati darslari ularga iqtisodiy mustaqillikka erishish uchun foydali bilimlar berishga qaratilgan edi. Guruhlardagi ushbu mahorat darslari tufayli ba’zi qizlar oʻzlarining kichik bizneslarini ochishga qaror qilishdi: endi ular bir-birlariga yordam berishga qaratilgan birdamlik zanjirini qurish orqali yoshlarga dars berishmoqda. Bunday tashabbuslarning muvaffaqiyati oʻsmirlar uchun yanada qulayroq boʻlgan sogʻliqni saqlash va ijtimoiy himoya xizmatlarini hamda OIV bilan yashaydigan eng zaif oʻsmirlarni qamrab oladigan xizmatlarni jamoatchilik darajasida yaratish muhimligini ta’kidlaydi. Elina hali ham markazga qatnashni davom etmoqda, va oʻzi oʻsgan mehribonlik uyidagi bolalarga jamoaning kuchini koʻrsatish uchun ularni ham markazga jalb qilib kelmoqda: u oʻzini yordamsiz his qilish qanday ekanligini hamda umumiy tajribaga ega tengdoshlar orasida boʻlish orqali oʻz-oʻzini idrok etishda ijobiy oʻzgarishlarga erishish mumkinligini biladi. “Men oʻz-oʻzini qabul qilish qanchalik muhimligini bilaman. Odamlarni qo‘llab-quvvatlash va ularga OIV haqida to‘g‘ri ma’lumot berish orqali men o‘zimni to‘g‘ri yo’lda ekanligimni his qilaman. Bu meni xursand qiladi va yanada koʻproq kuch bagʻishlaydi”, - deydi u. Elina jamiyatning OIVga nisbatan munosabati o‘zgargarishiga optimistik qaraydi. Uning fikricha, toʻgʻri ma’lumot va ta’lim bilan odamlar oʻzlarining qoʻrquvlari va notoʻgʻri qarashlarini yengishlari mumkin. “O‘zbekistonda OIV epidemiyasi dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda, va har yili minglab yangi holatlar qayd etilyapti. Biroq, Elinaning hikoyasi umid baxsh etadi va OIV bilan yashayotgan odamlarning irodasi va kuchidan dalolat beradi. Oʻz tajribasini baham ko‘rish orqali u ogohlikni oshiradi, stigmaga qarshi kurashadi hamda boshqalarni yanada inklyuziv va bagʻrikeng jamiyat qurishda ishtirok etishga chorlaydi” - deydi UNAIDSning O‘zbekistondagi ofisi rahbari Charos Maqsudova.