BMT Inson huquqlari boʻyicha Oliy komissari Volker Turk Oʻzbekistonga rasmiy tashrifini yakunladi

Oʻtgan uch kun davomida meni iliqlik va mehmondoʻstlik bilan kutib olishdi, davlat mansabdor shaxslaridan tortib, huquq himoyachilarigacha boʻlgan keng doiradagi odamlar bilan ochiq va samimiy suhbatlar oʻtkazdim. Bugun ertalab Prezident Shavkat Mirziyoyev bilan uchrashdim, va u amalga oshirilayotgan islohotlarga batafsil toʻxtalib oʻtdi. Oʻtgan olti yil ichida Oʻzbekistonda oʻzgarishlar boʻyicha koʻp ishlar qilindi va men istiqboldagi saʼy-harakatlarda inson huquqlarini eʼtibor markazida saqlashga boʻlgan sadoqatiga yuqori baho berdim. Inson huquqlari ustida ish hech qachon tugamaydigan jarayon.

Inson huquqlari har bir insonning kundalik hayotida markaziy oʻrinni egallashi muhim kasb etadi. Oʻzbekistonga tashrifim chogʻida men bir yosh ayol bilan uchrashdim va u imo-ishora tilidan foydalanib, koʻnglini choʻktirgan va hafsalasini pir qilgan muammolar haqida aytib berdi. Ayni paytda u umidlari borligini ham bildirdi. U inson huquqlari sohasida olgan taʼlimi unga inson huquqlari odam sifatida qadr-qimmati belgisi ekanligini isbotlab, oʻzini qadrlashi muhimligini koʻrsatgan. Ishoralar orqali, u: “Men tizim oʻzgarib, shunda men kabi yoshlar koʻproq imkoniyatlarga ega boʻlishini xohlayman” deb izoh berdi. Bosh komissar sifatida men umid qilamanki, yangi islohotlar natijasida yangi Oʻzbekiston unga va barcha oʻzbekistonliklarga toʻliq va munosib hayot kechirish imkoniyatini beradi. Uning qatʼiyati meni kuchli hayratda qoldirdi va men ham uning umidlariga qoʻshilaman.

Oʻzbekistonning tarixi rang-barang va boy, va ayni paytda murakkabdir. Men bu oʻlkaga oʻtgan gal Sovet Ittifoqidan endi mustaqillikka erishgandan soʻng koʻp oʻtmay tashrif buyurganman va bugun men oʻsha paytdagidan butunlay boshqacha mamlakatni koʻrmoqdaman. Toshkentda atrofingizga nazar tashlash kifoya. Bugun men imkoniyatlarga toʻla, joʻshqin mamlakatni koʻrmoqdaman.

Oʻzbekistonga meros boʻlib qollgan siyosiy tuzilmalar inson huquqlarini eʼtiborga olmagan. Soʻnggi olti yil ichida bu tubdan oʻzgardi. Prezident tashabbusi bilan amalga oshirilayotgan islohotlar keng koʻlamli sohalarda muhim huquqiy islohotlarni oʻz ichiga oldi: paxta dalalarida majburiy mehnatga barham berish; 76 000 dan ortiq avval fuqaroligi boʻlmagan shaxslarga fuqarolik berish; Suriya va boshqa yerlardagi lagerlardan 500 dan ortiq ayol va bolalarning qaytarib, olib kelish va qayta integratsiyasini taʼminlash. Men boshqa davlatlarni ham oʻrnak olishga chaqiraman. Inson huquqlari boʻyicha xalqaro mexanizmlar, Inson huquqlari boʻyicha kengash va mening Idoram bilan turli masalalar, jumladan, Nogironlar huquqlari toʻgʻrisidagi konvensiyani ratifikatsiya qilish boʻyicha mustahkam hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan.

Shu haftadagi tashrifim davomida mansabdor shaxslar oldinda turgan vazifalarning koʻlami haqida gapirishdi. Ular oʻzlariga meros qolgan qiyinchiliklar haqida ham gapirdilar. Va unutmaylik, eski odatlardan qutulish qiyin. Vaqt oʻtishi bilan inson huquqlariga oid tafakkur va xatti-harakatlar mamlakat tuzilishiga yanada singib ketdi. Islohotlar tezlashdi va men bu bosqichma-bosqich jarayonligi va hali oldinda ish koʻp ekanligini yaxshi bilaman. Hech kim chetda qolmasligi kerak.

Mening idoram hukumat tomonidan, jumladan, Markaziy Osiyo boʻyicha mintaqaviy idoramiz orqali amalga oshirilayotgan hamkorlikni yuqori baholaydi va tegishli taklif buni yanada mustahkamlaydi. Tashrif davomida men oʻz kuzatishlarim va tavsiyalarimni hukumatga yetkazish imkoniga ega boʻldim.

Tashrif chogʻida men hayotning barcha jabhalarida – siyosiy sohadan tortib, jamoatchilik yoʻnalishigacha boʻlgan yaqqol gender tafovutini bartaraf etish zarurligi masalasini koʻtardim. Men Prezident va Senat raisining ushbu nomutanosiblikni bartaraf etish boʻyicha oʻzlariga qatʻiy majburiyati olganligini olqishlayman. Shuningdek, men oiladagi zoʻravonlikni jinoiy javobgarlikka tortish rejalari bilan tanishishga taklif qilishdi. Men, shuningdek, xalqaro inson huquqlari standartlariga muvofiq bir jinsli munosabatlarni jinoyatchilar roʻyxatidan chiqarish toʻgʻrisidagi qonunchilik qabul qilishga chaqirdim. Va OIV yuqtirishni har qanday sharoitda ham jinoyat deb hisoblaydigan qonunchilikni oʻzgartirishda mening idoram mamlakatga yordam berishga tayyor.

Qamoqdagi qiynoqlar va shafqatsiz munosabatga qonunda ham, amalda ham umuman yoʻl qoʻyilmasligi muhim ahamiyatga ega. Oʻzbekiston qiynoq holatlarini aniqlash va oldini olishning asosiy mexanizmi – Qiynoqlarga qarshi Konventsiyaning Fakultativ protokolini ratifikatsiya qilish ustida ish olib borayotgani haqida mening idoramga kafolatlar berildi. Bu tez amalga oshirilishiga ishonaman. Harakatlarning salmoi soʻzlardan koʻra har doim vaznliroq boʻladi. Kengroq qilib aytganda, huquqni muhofaza qilish va odil sudlovni amalga oshirish bilan bogʻliq davom etayotgan islohotlar jarayonida inson huquqlari nuqtai nazarini kuchaytirish zarur.

Men, shuningdek, davlat institutlari uchun fuqarolik jamiyatini umumiy islohot jarayoniga toʻliq jalb etish uchun haqiqatan ham qulay muhit yaratish muhimligini muhokama qildim.

Faol fuqarolik jamiyati inson huquqlari “gʻildiragi”ning oʻqidir. Nodavlat tashkilotlar aralashuvlardan xoli muhitda erkin faoliyat yuritishi juda muhim. Xuddi shunday, turli xil qarashlarni ragʻbatlantirish va fuqarolik jamiyatini kengaytirish uchun plyuralistik muhit zarurdir.

Erkin ommaviy axborot vositalari va ochiq raqamli makon barchaga mamlakat taraqqiyoti va oʻsishida toʻliq ishtirok etishi uchun qulay muhit yaratishi mumkin. Jurnalistlar va ommaviy axborot vositalarini, shuningdek, soʻz erkinligini himoya qilish boʻyicha keyingi harakatlar shu choralar sirasiga kiradi.

Tashrif chogʻida men Qoraqalpogʻiston Respublikasi va uning poytaxti Nukus shahriga ham sayohat qildim. Bu yerda men Savitskiy nomidagi muzeyda yoshlar bilan, shahar chetidagi mahalla yoki mahallada jamoat rahbarlari va oqsoqollar bilan muloqot qilish sharafiga muyassar boʻldim. Mening uchrashuvlarimda zukkolik va qatʼiyat, inson huquqlarini hayotlarining har bir jabhasiga kiritish istagi taʼkidlandi.

“Choʻldagi Luvr” sifatida tanilgan muzey oʻsha paytdagi Sovet hukumati qabul qilib boʻlmaydigan sanʼat asarlari uchun “boshpana” boʻlgan. Oʻsha paytda koʻplab rassomlar qamoqqa tashlangan, mehnat lagerlariga surgun qilingan yoki umrlarining koʻp qismini ruhiy shifoxonalarda majburiy saqlangan. Ushbu muzey va uning avangard sanʼati dunyoning bu qismida koʻp insonlar boshdan kechirgan juda koʻp azob va azob-uqubatlarni eslatib turadi. Shuningdek, u insoniyat yutuqlari, barqarorlik va mahalliy madaniyatni saqlash muhimligiga eʼtiborni qaratadi. Madaniy huquqlarni hurmat qilish toʻlaqonli va inklyuziv jamiyatlarning oʻsishi uchun zaruriy shartdir. Bu kabi muzeylar erkin fikrlash uchun muhim boʻlgan xavfsiz muhitni taqdim etdi.

Muzeyda men mamlakatning turli burchaklaridan kelgan 600 ga yaqin talabalar bilan ham muloqot qildim va biz nogironligi mavjud shaxslar huquqlari, raqamli tafovut, gender, atrof-muhit va iqlim oʻzgarishi kabi qator masalalar boʻyicha shaxsan va onlayn fikr almashdik. Bugun Qoraqalpogʻiston xalqi atrof-muhitga eʻtiborsizlikning ogʻir oqibatlarini boshdan oʻtkazmoqda. Bir paytlar dunyodagi toʻrtinchi eng katta koʻl boʻlgan Orol dengizining qurib ketishi global miqyosda xavflardan dalolat beradi.

Men yana hukumat vakillari va fuqarolik jamiyati vakillari bilan 2022-yil iyul oyida Nukusda boʻlib oʻtgan voqealar yuzasidan ham samimiy muhokamalar oʻtkazdim. Men oʻz idoram nomidan “vaziyatdan keyingi” tekshiruvni shaffof va mustaqil tarzda oʻtkazish, shu jumladan, insonlarning halok boʻlgan holatlar uchun javobgarlikka chaqiriqni takrorladim. Men, shuningdek, ushbu kontekstda adolatli sud standartlari muhimligi, shuningdek, kelajak uchun olingan saboqlar bilan inklyuziv muloqot qanday qilib ishonchni mustahkamlashi mumkinligini aytdim.

Oʻzbekiston keyingi islohotlarni rejalashtirar ekan, mening idoram inklyuzivlik, ishtirok etish va himoyaga asoslangan ijtimoiy shartnomani mustahkamlashda yordam berishga tayyor. Bunday tashabbuslar, men dunyoning koʻplab mamlakatlaridagi vaziyatda koʻrganimdek, barqaror rivojlanish yoʻlini qurishga yordam beradi, ayniqsa yoshlar uchun.

Uchrashuvlarimda men barchani bu yil 75 yilligini nishonlanayotgan Umumjahon Inson huquqlari deklaratsiyasi (UIHD)ga inson huquqlari hammaning faoliyati va har bir inson hayotida muhim oʻrin tutadigan yoʻlni qurishga ilhomlanish manbai sifatida qarashga undadim.

Barcha xalqlar va barcha xalqlar uchun umumiy yutuqlar standarti sifatida UIHD xalqaro, milliy va mahalliy qonunlar va strategiyalar uchun dunyo miqyosida namuna va 2030-yilgi kun tartibining asosidir.

Inson huquqlari amaliyot qoʻllanilganda, rivojlanish, tinchlik va xavfsizlik yoʻlidagi aniq saʼy-harakatlar uchun namuna va asos boʻlib xizmat qiladi.

Keling, oʻz kundalik hayotimizda inson huquqlarini himoya qilaylik, yanada barqaror, adolatli va farovon dunyo uchun - bu avlod uchun va kelajak avlod uchun birgalikda ishlaylik.

Katta rahmat!