Kimyoviy moddalarning bolalar salomatligi va rivojlanishiga ta'siri

Ulardan ba'zilari deyarli hamma uchun tanish va iste'mol mahsulotlarida qo‘llaniladi: o‘g‘itlar, pestisidlar, farmasevtika mahsulotlari, nanomateriallar, plastmassalar, bo‘yoqlar, og‘ir metallar, shu jumladan qo‘rg‘oshin va simob. Masalan, bo‘yoqlar tarkibida mavjud bo‘lgan o‘ta xavfli moddalardan biri, qo‘rg‘oshinni olaylik.

2019 yildagi hisob-kitoblarga ko‘ra, har yili (kerakli ma'lumotlar mavjud bo‘lgan bir nechta kimyoviy moddalar va moddalar guruhlari) ular bilan zaharlanish tufayli 2 million kishi vafot etadi va 53 million kishi o‘z umr yillarini yo‘qotadi. Yana 9 million kishi havo, suv va tuproq ifloslanishi natijasida nobud bo‘lmoqda.

Kimyoviy moddalarning xavfli ta'siri bilan bog‘liq, ularning inson salomatligiga keltiradigan zarari haqida muntazam ravishda yangi dalillar paydo bo‘lmoqda. Masalan, kimyoviy moddalarning inson tanasiga, u ona qornida davrda va erta rivojlanish bosqichida, uzoq muddatli salbiy ta'sir qilish qobiliyati hamda kimyoviy moddalarning past dozalari tufayli surunkali kasalliklarning rivojlanish xavfi, shuningdek, bir nechta moddalarning majmuaviy ta'sirlari haqidagi dalillar.

Kimyoviy moddalar ta'siri va sog‘liqni yo‘qotish tufayli ko‘rsatiladigan tibbiy yordam yiliga 4,6 trillion AQSh dollari miqdorida baholanmoqda, bu esa global iqtisodiy rivojlanishning 6,2 foizini tashkil etadi. Yevropa Ittifoqida endokrin tizimining funksiyalarini buzuvchi kimyoviy moddalar (rivojlanishdagi yetishmovchiliklar, erkaklar va ayollarning reproduktiv muammolari, semizlik va diabet) ta'siri tufayli inson salomatligiga sarflanadigan xarajatlar hisob-kitob qilingan. Davolash xarajatlari yiliga 163 milliard yevroni tashkil qiladi.

2017 yilning may oyida Jahon sog‘liqni saqlash assambleyasining 70-sessiyasida Kimyoviy moddalar bo‘yicha yo‘l xaritasi qabul qilindi. Xarita a'zo davlatlarga uni rivojlanishning barcha bosqichlarida qo‘llash va barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yo‘lida kimyoviy moddalarning xalqaro boshqaruvi masalasiga strategik yondashuvni amalga oshirishda sog‘liqni saqlash tizimining rolini oshirish imkonini berish uchun ishlab chiqilgan.

Xarita to‘rt yo‘nalishdan iborat: xavfni kamaytirish; bilim va ma'lumotlar; institusional salohiyat; ham boshqaruv, ham muvofiqlashtirish – ya'ni bular shunday harakatlarki, ularni amalga oshirishda sog‘liqni saqlash tarmog‘i yetakchi o‘rin tutadi yoki muhim yordamchi vazifani bajaradi va bunda ko‘p tarmoqli hamkorlik zarurligi e'tirof etiladi.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti qo‘rg‘oshin bilan zaharlanishning oldini olish va davolash bo‘yicha ko‘rsatmalarni ishlab chiqishni yakunladi va uni amalga tadbiq etishni, shuningdek tarkibida qo‘rg‘oshin bo‘lgan bo‘yoqni yo‘q qilish bo‘yicha Global alyans maqsadlariga muvofiq, tarkibida qo‘rg‘oshin bo‘lgan bo‘yoqni foydalanishdan chiqarishni tavsiya etadi. Shunday qilib, kimyoviy moddalarning inson salomatligi va atrof-muhitga salbiy ta'siri kamaytiriladi.

O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi va Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining Toshkentdagi vakolatxonasi hamkorligida tashkil etilgan seminarda ushbu masalalarning barchasi muhokama qilindi. Unda mamlakatimizning barcha viloyatlaridan laboratoriya mudirlari hamda Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati direktori o‘rinbosari Botirjon Jurabaevich Qurbonov ishtirok etdi.

Bu kimyoviy moddalar, xususan, bo‘yoq tarkibida mavjud bo‘lgan qo‘rg‘oshinning bolalar salomatligi va rivojlanishiga ta'siri bo‘yicha o‘tkazilgan birinchi seminardir. O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi va JSST bo‘yoqlar tarkibidagi qo‘rg‘oshin masalasini o‘rganishda davom etadi. O‘quv mashg‘ulotlari hamda tadqiqotlarni o‘z ichiga olgan, keyingi harakatlarning dastlabki rejasi ishlab chiqildi.